Ở Libya, những trận lũ tàn phá đã trở thành tiếng kêu gọi đoàn kết

TRIPOLI, Libya – Zahra el-Gerbi không mong đợi nhiều phản hồi cho quỹ quyên góp trực tuyến của cô, nhưng cô cảm thấy mình phải làm điều gì đó sau khi bốn người thân của cô thiệt mạng trong trận lũ lụt tàn phá thành phố phía đông Libya Derna. Cô đã kêu gọi quyên góp cho những người bị ảnh hưởng bởi trận lũ.

Trong nửa giờ đầu tiên sau khi chia sẻ lên Facebook, chuyên gia dinh dưỡng lâm sàng có trụ sở tại Benghazi nói bạn bè và người lạ đã hứa hẹn hỗ trợ tài chính và vật chất.

“Đó là những nhu cầu cơ bản như quần áo, thực phẩm và chỗ ở,” el-Gerbi nói.

Đối với nhiều người Libya, nỗi đau mất mát tập thể cho hơn 11.000 người chết đã biến thành lời kêu gọi đoàn kết quốc gia ở một đất nước bị tàn phá bởi 12 năm xung đột và chia rẽ. Đến lượt mình, thảm họa này đã làm gia tăng áp lực lên các chính trị gia hàng đầu của đất nước, được một số người coi là những kiến trúc sư của thảm họa.

Quốc gia giàu dầu mỏ này đã bị chia cắt giữa hai chính quyền đối địch kể từ năm 2014, với một chính phủ được cộng đồng quốc tế công nhận ở Tripoli và một chính quyền đối lập ở phía đông, nơi Derna tọa lạc. Cả hai đều được các nhà tài trợ quốc tế và dân quân vũ trang ủng hộ, ảnh hưởng của họ ở đất nước này đã phình to ra kể từ khi một cuộc nổi dậy được NATO hậu thuẫn nhằm lật đổ nhà lãnh đạo độc tài Moammar Gadhafi vào năm 2011. Nhiều sáng kiến của Liên Hợp Quốc nhằm cầu nối sự chia rẽ đã thất bại.

Vào những giờ đầu tiên của ngày 11/9, hai con đập trên núi phía trên Derna vỡ, gửi một làn nước cao hai tầng lầu xuống thành phố và cuốn cả các khu phố ra biển. Ít nhất 11.300 người đã thiệt mạng và thêm 30.000 người phải sơ tán.

Một làn sóng ủng hộ người dân Derna đã nổi lên. Cư dân từ các thành phố lân cận Benghazi và Tobruk đề nghị cho người di tản ở lại. Ở Tripoli, cách đó khoảng 1.450 km về phía tây, một bệnh viện nói họ sẽ phẫu thuật miễn phí cho bất kỳ người bị thương nào trong trận lũ.

Ali Khalifa, một công nhân giàn khoan dầu khí đến từ Zawiya, phía tây Tripoli, nói anh họ của anh và một nhóm đàn ông khác từ khu phố của anh đã tham gia đoàn xe hướng tới Derna để giúp đỡ cứu trợ. Ngay cả đội trinh sát địa phương cũng tham gia, anh nói.

Mohamed al-Harari 50 tuổi cũng chia sẻ cảm xúc tương tự.

“Vết thương hoặc nỗi đau về những gì đã xảy ra ở Derna làm tổn thương tất cả mọi người từ miền tây Libya đến miền nam Libya đến miền đông Libya,” ông nói.

Thảm họa này đã nuôi dưỡng những trường hợp hợp tác hiếm hoi giữa các chính quyền đối địch để giúp đỡ những người bị ảnh hưởng. Gần đây nhất vào năm 2020, hai bên vẫn đang ở trong một cuộc chiến toàn diện. Tướng Khalifa Hifter đã bao vây Tripoli trong một chiến dịch quân sự kéo dài một năm nhằm cố gắng chiếm lấy thủ đô, giết chết hàng nghìn người.

“Chúng tôi thậm chí đã chứng kiến một số chỉ huy quân sự đến từ liên minh quân sự ủng hộ Tripoli ở Derna, thể hiện sự ủng hộ,” nhà phân tích Libya cao cấp Claudia Gazzini của International Crisis Group nói.

Nhưng việc phân phối viện trợ vào thành phố rất lộn xộn, với số lượng tối thiểu các nhu yếu phẩm đến được các khu vực bị ảnh hưởng bởi lũ lụt trong những ngày sau thảm họa.

Trên toàn quốc, thảm họa cũng đã phơi bày những thiếu sót của hệ thống chính trị bị chia cắt của Libya.

Trong khi giới trẻ và tình nguyện viên vội vã giúp đỡ, “có một sự nhầm lẫn nào đó giữa các chính phủ ở phía đông và tây” về việc phải làm gì, nhà báo Ibrahim al-Sunwisi đến từ thủ đô Tripoli nói.

Những người khác đổ lỗi cho các quan chức chính phủ về vụ vỡ đập.

Một báo cáo của cơ quan kiểm toán nhà nước năm 2021 cho biết hai con đập không được bảo trì bất chấp việc được phân bổ hơn 2 triệu đô la cho mục đích đó vào năm 2012 và 2013. Khi cơn bão đến gần, chính quyền yêu cầu mọi người – kể cả những người ở những khu vực dễ bị tổn thương – ở trong nhà.

“Tất cả mọi người có trách nhiệm đều chịu trách nhiệm,” nhà báo và nhà hoạt động Noura el-Gerbi, người sinh ra ở Derna và cũng là anh em họ của el-Gerbi, người đã kêu gọi quyên góp trực tuyến, nói. “Trận lũ tiếp theo sẽ nhấn chìm tất cả bọn họ.”

Thảm họa này nằm trong một loạt các vấn đề phát sinh từ tình trạng vô chính phủ của đất nước. Gần đây nhất, vào tháng 8, các cuộc đụng độ lẻ tẻ đã nổ ra giữa hai lực lượng dân quân đối địch ở thủ đô, khiến ít nhất 45 người thiệt mạng, nhắc nhở về ảnh hưởng của các nhóm vũ trang ngoài vòng pháp luật trên khắp Libya.

Dưới áp lực, Viện trưởng Viện kiểm sát Libya al-Sediq al-Sour nói thứ Sáu rằng các công tố viên sẽ mở hồ sơ về vụ sập đập và điều tra các nhà chức trách ở Derna, cũng như các chính phủ trước đây.

Nhưng các nhà lãnh đạo chính trị của đất nước cho đến nay vẫn từ chối trách nhiệm. Thủ tướng chính phủ Tripoli của Libya, Abdul-Hamid Dbeibah, nói ông và các bộ trưởng của mình chịu trách nhiệm về việc bảo trì đập, nhưng không phải cho hàng nghìn ca tử vong do lũ lụt gây ra.

Trong khi đó, Chủ tịch Hội đồng phía đông Libya, Aguila Saleh, nói thảm họa lũ lụt đơn giản là một thảm họa tự nhiên không thể so sánh