“Cậu đó à? Chị vừa đi cấy dặm về, chưa kịp thay đồ, mấy bựa (bữa) rét quá, chiều ni (nay) mới đợ (đỡ), đi mần được một hồi. Ló (lúa) năm ni bị ốc vàng phá nhiều lắm, cấy dặm mất nhiều công”. Chị nêu một loạt thông báo bằng tiếng xứ Nghệ khiến tôi vừa nghe vừa cười. Sau cuộc điện thoại, tôi ngồi miên man nhớ mùa cấy dặm.

Đã hơn 40 năm rời quê hương, có nhiều thứ đã đi vào quên lãng nhưng mùa cấy dặm thì vẫn y nguyên trong ký ức tôi. Ở quê tôi, dù là con trai hay con gái đều giỏi cả cày lẫn cấy. Những năm đầu thập niên 1980, thực hiện “khoán sản phẩm về tay người lao động”, mọi công việc gieo cấy vụ xuân đều hoàn thành trước Tết Nguyên đán. Sau Tết, tất cả ra đồng cấy dặm.

Cấy dặm là việc nhổ cây lúa nơi dày dặm vào nơi trống, vì lúa bị ốc, chuột, cò vạc… cắn phá. Sau Tết, rét khủng khiếp, “tháng giêng rét đài, tháng hai rét lộc”. Ngày đó, cơm chưa đủ no, áo chưa đủ ấm nên cảm giác về cái rét càng thêm thảm hại. Ở trong nhà thì luôn quây quần bên bếp, lúc nào cũng hồng rực than lửa. Ngủ ổ rơm, đắp chiếu, hễ hở phía nào thì y như ai đổ nước đá vào đó vậy. Đói, rét nên tôi không mấy hăng hái đi làm, nhất là cấy dặm. Cấy dặm là công việc vô cùng mỏi cổ, đau lưng, tay cóng, bụng đói… Thương mẹ, thương chị nên tôi ráng theo hết buổi để cùng về.

Ấy vậy mà, dẫu có rét mướt đến đâu, nhà ai cũng hết sức chăm lo công việc cấy dặm, để đến giữa tháng 2 tiết Thanh Minh, lúa chuyển thì con gái, căng đòng xanh mượt, bạt ngàn báo hiệu một mùa gặt bội thu…

Tôi rời quê hương vào đúng mùa cấy dặm, khi tiếng súng còn vang dội ở biên cương. Chào tạm biệt mẹ cha, bạn bè, tôi lên đường mang theo cả hình ảnh mùa cấy dặm làm hành trang cho suốt đời mình.

Ngày nay, khoa học kỹ thuật phát triển, nông dân không còn phải vất vả như xưa nữa. Họ cũng có nhiều sáng kiến đúc rút từ kinh nghiệm của nhà nông. Cấy dặm bây giờ cơ bản là dùng cây cuốc ba chĩa – một sáng kiến của ai đó đã lan tỏa đến nhiều vùng nông thôn Việt Nam. Đi cấy dặm lúc này lưng vẫn đứng thẳng nhưng chân mang ủng, da thịt không chạm nước và bùn, mà tốc độ cấy dặm còn nhanh gấp mấy lần trước đây. Quả là một sáng kiến nhỏ mà mang lại tiện ích vô cùng lớn, đáng được trân trọng, phát huy…

Tôi miên man về mùa cấy dặm cho đến khi vợ nhắc đi tập thể dục. Đẩy chiếc xe đạp ra khỏi nhà, lòng tôi cảm thấy khoan thai đến lạ. Tôi cười và nghĩ cấy dặm, một ký ức nho nhỏ ngày xưa, cũng giúp người ta trở nên trẻ trung và mạnh mẽ như đang được tiếp thêm sức mạnh của một thời đã qua!


Nguyễn Bá Thuyết